Τι είναι το Ψυχόδραμα

 

Ψυχόδραμα: Μια θεραπεία δράσης

Όλος ο κόσμος είναι μία σκηνή

Όλοι οι άντρες και οι γυναίκες απλοί ηθοποιοί

Έχουν τις εισόδους και τος εξόδους τους

Και ο καθένας στον καιρό του υποδύεται πολλούς ρόλους

Shakespeare - "As you like it"

 

Ιστορικά Στοιχεία

Το ψυχόδραμα είναι μία ομαδική ψυχοθεραπευτική μέθοδος. Οι ρίζες της βρίσκονται στο αρχαίο Ελληνικό δράμα. Στα Θεραπευτήρια της αρχαίας Ελλάδας, το θέατρο ιδιαίτερα με τη μορφή δράματος, η μουσική, τεχνικές χαλάρωσης και οι ομαδικές συζητήσεις αποτελούσαν τα κυριότερα στοιχεία της θεραπείας.

Το δράμα κατείχε εξέχουσα θέση στη θεραπεία γιατί ενσάρκωνε τα προβλήματα του ανθρώπου μέσα στη κοινωνία και την ανάγκη του να ταυτιστεί με φανταστικούς ήρωες.

Οι αρχαίοι πολιτισμοί απέδιδαν στην τέχνη πρωτεύουσα σημασία. Μέσα από την τέχνη ο άνθρωπος μπορούσε να εκφραστεί απόλυτα και να ‘καθάρει’ τα αρνητικά συναισθήματα, αλλά και να συμμετέχει στην κοινωνική ζωή ενεργητικά. Ο σημερινός άνθρωπος σιγά-σιγά αποξενώθηκε από την τέχνη για τον εαυτό του, απομονώθηκε μπροστά από μία τηλεόραση, με αποτέλεσμα την αλλοτρίωση, την παθητικότητα αλλά και την επιθετικότητα που βιώνει ολοκληρωτικά.

Το ψυχόδραμα και η εξελικτική του πορεία απαντά σ’ αυτή την παθητικότητα του σήμερα και προσδίδει στον σημερινό άνθρωπο ρόλο πρωταγωνιστή ζωής.

Ο ψυχίατρος Jacob Moreno, βασισμένος στην ανάγκη του ανθρώπου για δράση και έκφραση δημιούργησε αρχικά το θέατρο του αυθόρμητου, συγκεντρώνοντας μικρούς και μεγάλους στα πάρκα της Βιέννης λίγο πριν την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου. Το 1921 σκηνοθετεί αυτοσχέδιες ερασιτεχνικές παραστάσεις όπου δεν συμμετέχουν επαγγελματίες ηθοποιοί, δεν υπάρχει συγκεκριμένο σενάριο ούτε καν θεατρική σκηνή. Το 1922 δημιουργεί το «Αυτοσχέδιο Θέατρο» όπου οι θεατές μπορούν ανά πάσα στιγμή να ανέβουν στη σκηνή και να παρέμβουν στο θέμα βάσει των δικών τους προθέσεων.

Η σημασία της θεατρικής παρουσίασης των ανθρώπινων εμπειριών βοηθά στη συνειδητοποίησή τους. Η διαπίστωση αυτή του Moreno αποτελεί τη βάση της ψυχοδραματικής μεθόδου μαζί με τις έννοιες του αυθορμητισμού και της δημιουργικότητας.

Το ολοκληρωμένο θεραπευτικό σύστημα με την έννοια του ψυχοδράματος θα αναπτυχθεί στην Αμερική όπου βρέθηκε ο Moreno. Σε μία κοινωνία όπου τα κυρίαρχα στοιχεία είναι οι μηχανές και τα παράγωγά τους, το ψυχόδραμα προτείνει τη φυσικότητα μέσα από την οποία το άτομο εκδηλώνεται, εκφράζεται και αυτοπραγματώνεται.

 

Το Ψυχόδραμα σήμερα

Το ψυχόδραμα σήμερα έχει πολλές εφαρμογές. Στη ψυχοθεραπεία έχει πολύ καλά αποτελέσματα. Αναφέρεται σε ομάδες που αφορούν άτομα με ψυχοκοινωνικές δυσκολίες, με δυσκολίες εξάρτησης αλλά και ανθρώπους του θεάτρου, της εκπαίδευσης, των επιχειρήσεων για τον καθένα τελικά που αναζητεί μια βαθύτερη επικοινωνία με τον εαυτό του και τους άλλους.

Ο ίδιος ο Moreno για το ψυχόδραμα έδωσε πολλούς και διαφορετικούς ορισμούς. Το χαρακτήρισε ως ‘νέα θεολογία’ ως ‘δραματική τέχνη’ με αισθητικά ιδεώδη, ως ‘πολιτικό σύστημα’ με κοινωνικές αξίες, ως ‘επιστήμη’ με κοινωνικές βλέψεις, ως ‘μέθοδος ψυχοθεραπείας’ και ως ‘φιλοσοφία ζωής’.

Ο Kellerman αργότερα πρότεινε τον παρακάτω ορισμό για το ψυχόδραμα: Είναι μία μέθοδος ψυχοθεραπείας όπου οι συμμετέχοντες ενθαρρύνονται να συνεχίσουν τις πράξεις τους μέσα από την δραματοποίηση, το παιχνίδι των ρόλων και την δραματοποιημένη αυτοπαρουσίαση, χρησιμοποιώντας λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία. Τα ασυνείδητα προβλήματα δόμησης και συγκρότησης της προσωπικότητας που είχαν δημιουργηθεί κατά την παιδική ηλικία αναδύονται επί σκηνής μέσα από την διαδραμάτιση των συγκρούσεων του παρόντος.

Το ψυχόδραμα έχει σχέση με το θέατρο αλλά δεν είναι θέατρο. Οι άνθρωποι του θεάτρου αναζητούν ομοιότητες του ψυχοδράματος με τη μέθοδο Στανισλάβσκι αλλά δεν είναι ακριβές. Στο ψυχόδραμα ο πρωταγωνιστής καλείται να είναι επί σκηνής ο εαυτός του με στόχο τη συνειδητοποίηση των προσωπικών του ρόλων που διαδραματίζει στην καθημερινή του ζωή. Ο ίδιος ο Moreno μελετώντας καλά το αρχαίο ελληνικό δράμα αναφέρει για το δρων άτομο ότι συνδέει και ταυτίζει τα προβλήματα του με αυτά της ‘πόλης’. Διέβλεψε ότι μέσω της δράσης-πράξης (έτσι πρέπει να εκληφθεί η λέξη δράμα), εκφράζονται με βαθύτερο και πολυδιάστατο τρόπο οι ‘αλήθειες της ψυχής’ με την τραγική και την κωμική του πλευρά.

Πολλές φορές παγιδευόμαστε σε μία εικόνα που οι άλλοι έχουν σχηματίσει για μας και χωρίς να το καταλαβαίνουμε και χωρίς να το επιθυμούμε αναλωνόμαστε σε συμπεριφορές και δράσεις που ανταποκρίνεται μόνο σε αυτή την εικόνα. Ο στιγματισμός ως κοινωνική κατασκευή από τη μία μας απαξιώνει και από την άλλη μας περιορίζει τη δράση για αυτοκαθορισμό. Μόνο όταν οι συγκρούσεις εκφραστούν επί σκηνής του θεάτρου του κόσμου και της ζωής με ένα δομημένο και ολοκληρωμένο τρόπο απαρτίζουν ένα θεραπευτικό σύστημα, το ψυχόδραμα, ικανό να αποδομήσει στερεότυπα και γνωσίες φοβικά και αλλότρια. Η ανάπτυξη της ψυχοδραματικής σκηνής ως συστήματος θεραπείας και φιλοσοφίας εγγράφεται τις ανθρωπιστικές-υπαρξιακές ψυχολογίες του ανθρώπου σήμερα.

Η ψυχοδραματική πρακτική σε αντίθεση με άλλες μορφές θεραπείας οι οποίες στηρίζουν την ανάλυση της προσωπικότητας στην αφηγηματική παρουσίαση των προβλημάτων και των συγκρούσεων, έχει επιλέξει το πεδίο δράσης της καθημερινής ζωής ως πλαίσιο πραγμάτωσης των θεραπευτικών και αυτογνωσιακών της στόχων. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ανθρωπολογικές συνάφειες, οι κοινωνιολογικοί συσχετισμοί στην έννοια της δράσης ως μία προέκταση της ψυχοδραματικής αντίληψης. Στην διαδικασία της δράσης προβάλλει η σημαντική στιγμή κατά την οποία η απόφαση αναδύεται και ξεκαθαρίζει καλύτερα. Με άλλα λόγια σχηματίζεται μια μορφή αντίληψης που έχει σχέση με την αυτογνωσία της συγκρουσιακής κατάστασης.

 

Συμπεράσματα

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι το ψυχόδραμα αποτελεί μία αναβίωση επί σκηνής της καθημερινής δράσης του ατόμου που του επιτρέπει να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, τις αναστολές του, τις αδυναμίες του και να δράσει στη συνέχεια απελευθερωτικά στα πλαίσια της ομάδας και της καθημερινής ζωής.

Το ψυχόδραμα είναι μία θεραπευτική πρόταση από τον Jacob Moreno που ξεκίνησε τη δεκαετία του ΄30. Η κύρια ιδέα του ψυχοδράματος είναι η χρήση του αυθόρμητου δραματικού παιχνιδιού ως θεραπευτική τεχνική και μέσο προσωπικής ολοκλήρωσης. Το ψυχόδραμα είναι μία πρακτική ομάδων που βάζει τους πρωταγωνιστές επί σκηνής με τις οδηγίες του σκηνοθέτη-θεραπευτή και μπροστά σ’ ένα κοινό.

Οι άξονες που βασίζονται είναι οι εξής: Η κάθαρσις (αυθεντική έκφραση συναισθημάτων και συγκινήσεων), ο αυθορμητισμός ως πηγή δημιουργίας, και ο ρόλος ως τρόπος έκφρασης και πραγμάτωσης του εγώ.

Στην πρακτική του μορφή ξετυλίγεται σε τρεις φάσεις: Η προθέρμανση της ομάδας, το δραματικό παιχνίδι και οι αντιδράσεις του κοινού. Το ψυχόδραμα είναι ένα μέσον για τους συμμετέχοντες να ανακαλύψουν διαφορετικούς ρόλους που μπορεί να είανι δικοί τους, να εκφράσουν και να παίξουν αυτόν που στην καθημερινή ζωή είναι απωθημένος, να ανακαλύψουν νέους ρόλους και φόρμες σχέσεων. Στόχος είναι να απελευθερωθεί το άτομο από στερεότυπα συμπεριφορών.

Πολύ συχνά σκεφτόμαστε κάτι, λέμε κάτι άλλο, αισθανόμαστε ένα τρίτο και κάνουμε ένα τέταρτο. Το ψυχόδραμα μας βοηθά να ενσωματώσουμε τις λέξεις μας, τις σκέψεις μας και τα συναισθήματά μας στις πράξεις μας. Το ψυχόδραμα είναι μία θεραπεία δράσης που απομακρύνει το άτομο από την παθητική στάση της διήγησης, το ενεργοποιεί και το φέρνει μπροστά στις πραγματικές εμπειρίες της ζωής. Γιατί οι πραγματικές εμπειρίες της ζωής είναι αυτές που καλλιεργούν, εκπαιδεύουν και τελικά θεραπεύουν.